ÇOCUKTA SALDIRGANLIK

 

İnsan duygu düşünce ve davranış örüntüsüyle şüphesiz oldukça komplike bir varlıktır. Birbirini bütünleyen bu üç öğeyi birbirinden tamamen ayrı düşünmek ise olanaksızdır. Hissedilen sevgi beraberinde iyi düşünceler ve bu duyguyu ifade eden davranışları getirirken, hissedilen öfke çoğu kez karşımızdaki bireyler hakkında pek de iyi olmayan düşünce ve davranışsal açıdan belki saldırganlığı getirecektir.

Çocuk ve Saldırganlık

Şüphesiz saldırganlık insanların her yaşta sergilediği ya da maruz kaldığı bir davranış biçimidir. Cocukluk döneminin kendine özgü birtakım özellikleri bu dönemi özel kılmaktadır. Çocukluk dönemindeki saldırganlığı inceleyebilmek için öncelikle gelişimi göz önünde bulundurmak gerekmektedir.

Çocuk ilk doğduğunda annesini kendisinin bir uzantısı olarak görmekte, ayrı bir varlık olarak düşünmemektedir. Yaşamının ilk aylarında anneye ya da bakım verene bağlanmaktadır. Bu bağlanma ve ilişki bireyin gelecekteki sosyal ilişkileri için temel oluşturmaktadır. Dolayısıyla saldırganlığın ilk sebebi olarak bu dönemde kurulan sağlıksız ilişkiyi düşünmek doğru olacaktır. Bu dönemde çocuk; karnı her acıktığında ya da her ağladığında bakım veren yanına gelmiyorsa bu çocuğun güvensiz bağlanma gerçekleştirmesine neden olacaktır. Bu durum annenin ya da bakım verenin fiziksel ya da duygusal yoksunluğundan kaynaklanıyor olabilir. Annesini kaybeden ya da fiziksel temas var olmasına karşın annenin yeterli duygusal desteği vermemesi de güvensiz bağlanmaya neden olabilmektedir. Yapılan birçok araştırmaya göre güvensiz bağlanma geliştirmiş olan çocukların birçoğu ileri ki dönemde vurdumduymaz, alaycı ya da saldırgan olmaktadır. Dolayısıyla bu durum çocuklarda saldırganlık davranışının temel nedenlerinden biri olarak düşünülebilir.

Aile ilişkilerini sadece bağlanma ile açıklamak mümkün değildir. Aile ilişkileri sonraki dönemlerde de büyük önem taşımaktadır. Özellikle anne babaların uyguladıkları disiplin biçimleri de çocuğun davranış düzeylerini büyük oranda etkilemektedir. Baskıcı tutum sergileyen ailelerin çocukları bazen toplum içerisinde kendisini ifade edemeyen pasif bireyler haline gelirken bazen de agresif bir kişilik yapısı geliştirmektedir. Buna karşın aşırı serbest bırakılan çocuk her istediğini almaya alışacak alamadığında saldırganlık geliştirebilecektir. Tüm bu tutumlara karşın demokratik bir tutum benimsemiş olan aileler gerektiğinde çocuklarına hayır diyebilen ve birtakım kararlarda çocukların da fikrini alan ailelerdir. Bu disiplin biçimi diğer ikisine oranla kendine güvenen ve istediklerini uygun biçimde alabilen bireyler yetişmesini sağlayacaktır. Dolayısıyla bu çocuklarda saldırganlığın ortaya çıkma olasılığı azalacaktır. Şüphesiz anne babanın davranış tarzları onların kişilik yapıları ve birbirleriyle olan ilişkilerinden kaynaklanmaktadır. Sağlıklı kişilik yapısına sahip olan ve bunun yanı sıra saygıyı temel alan ilişkiler bu tür çocukların gelişmesini sağlayacaktır.

Çocuklarda saldırganlığın bir başka nedeni sosyal öğrenme kuramının da öne sürdüğü öğrenmenin bir ürünü olmaktadır. Öğrenme kuramının öne sürdüğü öğrenme stilleri (klasik koşullama, edimsel koşullama, taklit) saldırganlığın gelişmesinde de büyük önem taşımaktadır. İstediklerini fiziksel ceza yoluyla elde eden anne ya da baba, çocuğa ceza görme ihtimalinin olmadığı durumlarda isteklerini fiziksel saldırganlık yoluyla elde edeceği fikrini ortaya çıkarabilir. Bu durum cezanın kalıcı bir etkisinin olmadığını göstermekle birlikte taklit yoluyla öğrenmenin etkisini de göstermektedir.

Çocuk büyümeye başladıkça önündeki tek model anne ve baba olmamaktadır. İlişkide olduğu diğer yetişkinler; büyükanne, büyükbaba, öğretmen, ağabey, abla ya da TV’de görülen bir kahraman çocuklar için model olabilmektedir. Dolayısıyla bu bireylerin gösterdiği saldırganlık çocuğun da bu davranışı kabul edilebilir bir davranış olarak görmesine dolayısıyla kullanmasına neden olabilmektedir.

Çocuklarda Saldırganlığı azaltmaya yönelik öneriler:

ü  Olayları anlatırken nedenleri söylenmelidir. Aksi durumda çocuk kendince yanlış çıkarımlarda bulunabilir

ü  Çocukların kendilerine ait bir kişilikleri olduğu bilinmeli ve oldukları gibi kabul edilmelidirler

ü  Çocuklara yapmamaları gereken davranışlar anlatılırken sebepleriyle birlikte davranışın yanlışlığı açıklanmalıdır.

ü  Saldırganlık davranışını ortaya çıkarabilecek oyuncaklar ya da TV programlarından uzaklaştırılmalıdır.

ü  Günün belli bir zamanı çocukla zaman geçirilmeli oyunlar oynanmalı ya da şarkılar söylenmeli, bu esnada başka şeylerle ilgilenilmemelidir. 

ü  Birlikte oynanan oyunların yanı sıra çocukların bağımsızlık kazanmasını sağlayan bireysel oyunlar oynamasına da izin verilmelidir.

ü  Çocuğun karşısında saldırganlık ya da öfke patlamaları gibi davranışlar sergilemekten uzak durulmalı ve çocuğun ebeveynini model aldığı unutulmamalıdır.

ü  Çocuğa karşı aşırı baskıcı ya da aşırı hoşgörülü davranılmamalıdır.

ü  Çocuğun nelere ihtiyaç duyabileceği belirlenmeli ve ihtiyaçları karşılanmaya çalışılmalıdır

ü  Çocuk çok sinirli ya da kontrolden çıkmış olsa dahi ebeveyni çocuğa sakin yaklaşmalıdır.

ü  Sorunlarını halletmelerinde yardımcı olunmalıdır

ü  Çocuğa yapması gerektiği davranışın söylenmesi yerine seçenekler sunularak birini seçmesi istenmelidir.

ü  Çocuk eğer kontrolden çıkmışsa ortamdan uzaklaştırılmalı ve sakinleşene kadar ortamdan uzak tutulmalıdır.

ü  Oynanan oyunların saldırganlıktan uzak olması sağlanmalıdır.

Uzman Psik. Aylin Ozdes

KAYNAKÇA:

Cüceloğlu, D.(2004).İnsan ve Davranışı.(13.basım).İstanbul:Remzi Kitabevi

Dizmen, H.(2003). Anne Babası ile Yaşayan ve Anne Yoksunu Olan Çocukların Saldırganlık Eğilimlerinin İncelenmesi. Ankara Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Ev Ekonomisi (Çocuk Gelişimi) Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi

Erözkan, A. (2006). Öfke ile Başaçıkma: Bilişsel Davranışçı Terapilere Dayalı Bir Program. Milli Eğim Dergisi  171, 55-66

Freedman,J.L.,Sears,D.O.,Carlsmith, J.M.(2003).Sosyal Psikoloji. (4.basım).(Dönmez. A,çev.) İstanbul: İmge Kitabevi

Kağıçıbaşı, Ç.(2004).Yeni İnsan ve İnsanlar. (10. Basım). İstanbul: Sistem Matbaacılık

Morris, C.G.(2002). Psikolojiyi Anlamak.(1. basım). (Ayvaşık.H.B,Sayıl.M.çev.ed.) Ankara: Türk Psikologlar Derneği Yayınları

Masalcı, A.D.(2001).Aile içi Etkileşimlerle Çocuğun Saldırganlık Düzeyi ve Uygu Davranışlarının Karşılaştırılması. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitimde Psikolojik Hizmetler Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi.

DeBored, K. Child Development Specialist, Department of Family and Consumer Sciences. (Çev.) North Carolina Cooperative Extension Service.